Stalking to bardzo poważny problem, który należy rozpatrywać w kategoriach przestępstwa. Kiedyś był niemal całkowicie ignorowany czy bagatelizowany. Wiele osób nie zdawało sobie bowiem sprawy z tego, z jak dużym niebezpieczeństwem może wiązać się stalkowanie (nazywane również uporczywym nękaniem). Gdy temat zaczął pojawiać się w przestrzeni publicznej, mówiło się o nim głównie w kontekście gwiazd. Natomiast już teraz wiadomo, że stalking może dotyczyć dosłownie każdej osoby. Niezależnie od jej wieku, statusu materialnego czy popularności (albo jej braku). W dużej mierze przyczynił się do tego serial „Reniferek”, który wiosną 2024 zadebiutował na platformie Netflix. Twórca produkcji (Richard Gadd) nie tylko opowiedział swoją poruszającą historię, ale również wystąpił w roli głównej. Po premierze serialu wiele internautek i internautów (na czele z tymi, którzy korzystają z TikToka) zaczęli dzielić się własnymi doświadczeniami. Co więcej, pokazali, jak wygląda ich codzienność ze stalkerami. To (w końcu) rzuciło światło na te kwestie. Wyjaśniamy, na czym polega stalking, czym różni się od cyberstalkingu, co grozi za uporczywe nękanie i podpowiadamy, jak się bronić.
Stalking – co to jest? Jakie są formy stalkowania?
Jak zdefiniować stalking? Co to znaczy stalkować kogoś? Zazwyczaj posługujemy się tym terminem, gdy chcemy opisać zachowania, które mają charakter powtarzalnego nękania, prześladowania czy naprzykrzania się, co wywołuje u osoby stalkowanej poczucie niepokoju i obawy o własne życie. Nierzadko stalking występuje w parze z innymi czynami karalnymi. Osoby dopuszczające się nękania mogą np. niszczyć mienie czy stosować przemoc fizyczną wobec swojej ofiary, a także osób z jej otoczenia (np. członków rodziny czy znajomych).
Można wyodrębnić różne formy i rodzaje stalkingu. W niektórych przypadkach stalkerzy szukają możliwości bezpośredniego kontaktu fizycznego ze swoją ofiarą. Wyładowują na niej złość, nie szczędzą ostrych słów, zastraszają, dopuszczają się przemocy. Inni ograniczać się mogą do stalkingu telefonicznego, w ten sposób realizując swoją potrzebę kontaktu z ofiarą. Warto dodać, że rozwój technologiczny w pewnym sensie sprzyja prześladowcom – daje im bowiem narzędzia, które mogą posłużyć w nękaniu innych ludzi. Stalking w Internecie jest tego dobrym przykładem. Stalkerzy chętnie przenoszą się do sieci, która daje poczucie anonimowości i sprawdza się zwłaszcza w tych sytuacjach, gdy prześladowcę i jego ofiarę dzieli duża odległość.
Cyberstalking – co to?
Cyberstalking jest właśnie odmianą stalkingu w internecie. Stalkerzy coraz sprawniej poruszają się w przestrzeni wirtualnej – w mediach społecznościowych, na czele z Facebookiem, Instagramem i TikTokiem. Nękają swoje ofiary, dzwoniąc do nich, wysyłając im wiadomości, publikując komentarze oraz inne materiały (np. przerobione zdjęcia czy nagrane z ukrycia wideo). W przypadku cyberstalkingu mowa o regularnych, wręcz nieprzerwanych próbach kontaktu przez internet. Zdarza się, że stalkerzy wysyłają swoim ofiarom kilkadziesiąt czy nawet kilkaset wiadomości dziennie. Jeśli blokowanie ich kont w social mediach nie pomaga, zakładają nowe. I tak w kółko. To samo dotyczy kolejnych adresów e-mailowych.
Kim jest stalker? Dlaczego to robi?
Zjawisko stalkingu prowokuje do postawienia pytania o portret psychologiczny prześladowcy. Kim jest stalker i dlaczego decyduje się na nękanie innej osoby? Psychologia nie jest bezradna wobec takich pytań. Od wielu lat prowadzi się badania, dzięki którym coraz więcej wiemy na temat mechanizmów związanych ze zjawiskiem stalkowania.
Nękanie może być wynikiem różnych zdarzeń. Bardzo często dotyka ono osoby, które zdecydowały się na rozstanie z partnerem. Odrzucony, zazdrosny człowiek może nie pogodzić się ze stratą i za wszelką cenę pragnie wznowić relację z partnerem, a w razie niepowodzeń – uniemożliwić mu normalne funkcjonowanie. Stalker jest osobą egocentryczną, skupioną tylko na sobie, nie potrafiącą zdobyć się na empatię, a jednocześnie czerpiącą przyjemność z zadawanego cierpienia. Nierzadko stalkerami są osoby o cechach psychopatycznych. Należy dodać, że innego rodzaju zaburzenia osobowości również mogą sprzyjać występowaniu zachowań noszących znamiona stalkowania.
Stalking w Kodeksie Karnym. Co grozi za stalkowanie?
Warto podkreślić, że stalking w Polsce jest karalny. Podstawę prawną możemy znaleźć w art. 190a Kodeksu Karnego. Według prawa uporczywe nękanie podlega karze pozbawienia wolności. W świetle przepisów stalkerzy są przestępcami, a ich czyny wiążą się z określonymi konsekwencjami prawnymi.
Zobacz także:
Co grozi za stalking? Czy kara za stalking jest wysoka? Według obowiązujących przepisów uporczywe nękanie jest zagrożone karą pozbawienia wolności do 8 lat. Jeszcze wyższą karę przewidziano w sytuacji, gdy osoba nękana zostanie doprowadzona do do próby samobójczej. Wówczas sprawca może liczyć się z karą nawet do 12 lat pozbawienia wolności. Warto dodać, że kary za stalkowanie wzrosły w ostatnich latach, co jest odpowiedzią na coraz częściej występujące przypadki nękania.
Stalking – jak się bronić?
Pozostaje pytanie: jak bronić się przed stalkingiem? Wsparcie dla ofiar stalkingu oferują dziś różne ośrodki pomocy, choć w dużej mierze to właśnie od nich zależy, jak szybko uda jej się uporać ze stalkerem i doprowadzić do tego, aby poniósł on konsekwencje za swoje czyny.
Kluczowa jest oczywiście świadomość, iż uporczywe nękanie nie ma żadnego usprawiedliwienia, a jego sprawca dopuszcza się przestępstwa podlegającego karze. Nie należy lekceważyć stalkerów – nasza obojętność na nękanie może tylko rozzuchwalić sprawcę, który zacznie jeszcze bardziej uprzykrzać nam życie. W sytuacji, gdy np. uporczywie otrzymujemy niechciane treści (mailowe czy SMS), to stanowczo poinformujmy, iż nie godzimy się na takie zachowanie i nie życzymy sobie kolejnych wiadomości. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia, nie bójmy się oczywiście powiadomić policji. Stalkerzy bywają nieprzewidywalni, więc gdy jesteśmy śledzeni lub zauważymy ich obecność np. w pobliżu naszego domu, to lepiej nie zwlekać z wezwaniem pomocy.
Dobrze jest unikać bezpośredniego kontaktu ze stalkerem i nie wchodzić z nim w dyskusję. O swoich obawach warto natomiast rozmawiać z najbliższymi – rodziną, przyjaciółmi czy sąsiadami, którzy również mogą reagować na zachowania stalkera i być świadkami jego zachowań. Ponieważ stalking jest karalny, warto zbierać wszelkie materiały obciążające sprawcę - nigdy nie należy usuwać niechcianych wiadomości, robić screeny itd. Dokumentowanie zachowań stalkera może okazać się przydatne, gdy zwrócimy się o pomoc na policję lub do prawnika.
W przypadku, gdy stalkowanie wpływa znacząco na nasze życie psychiczne, pomocna może okazać się także wizyta u psychologa. Należy pamiętać, że szukanie pomocy u specjalisty czy proszenie o nią nie jest oznaką słabości. Wręcz przeciwnie. To wymaga ogromnej siły i odwagi. Stalking bywa bowiem bardzo obciążający psychicznie. Szczególnie, gdy trwa już od jakiegoś czasu.
Najsłynniejsze przypadki stalkingu
Jak wspomniałyśmy, ofiarą stalkingu może stać się – dosłownie – każda osoba. Natomiast najwięcej mówi się o tym problemie w kontekście osób znanych. Wiele gwiazd (zarówno w Polsce, jak i na świecie) musiało radzić sobie z prześladowcami, którzy ingerowali w ich życie i nie dawali im spokoju.
Swego czasu głośno było o sprawie stalkera, który wprowadził dużo zamieszania do życia znanej aktorki Jennifer Anniston. Z niechcianymi listami musiała sobie radzić Uma Thurman. Bardzo poważne groźby zawierały natomiast wiadomości, jakie fanka Michaela Douglasa wysyłała jego drugiej żonie, czyli Catherine Zeta-Jones. Wszystkie te sprawy zakończyły się pomyślnie, a sprawcy zostali ukarani. W Polsce ofiarą stalkingu był m.in. Adam Nergal Darski. Wzbudzający kontrowersje artysta był przez 2 lata uporczywie nękany przez swoją fankę.
Co więcej, z tematem stalkingu można spotkać się w wielu filmach i serialach. „Reniferek”, o którym pisałyśmy na początku, to tylko jeden z wielu przykładów. Kilka lat temu światło dzienne ujrzał serial „Ty” z Pennem Badgleyem w roli głównej. Produkcja stała się hitem, co doprowadziło do powstania kolejnych sezonów. Kwestie stalkingu zainteresowały również twórców „Bodyguarda”.
